قاعدهFOB (Free On Board) یکی از شرایط مهم اینکوترمز است که نحوه تقسیم مسئولیت‌ها و هزینه‌ها بین فروشنده و خریدار را در حمل‌ونقل کالا مشخص می‌کند. این قاعده بیشتر در حمل‌ونقل دریایی استفاده میشود و فروشنده موظف است کالا را تا بندر مبدا تحویل دهد. در ادامه با ما همراه باشید تا بدانید که FOB چیست و چه کاربردهایی دارد.
منظور از FOB چیست؟
قبل از هرچیز باید بگوییم که fob مخفف چیست؟FOB مخفف عبارت Free On Board در نظر گرفته میشود. معنی fob در واقع «تحویل روی عرشه کشتی» است و یکی از شرایط معروف اینکوترمز به شمار می‌آید. طبق این قاعده فروشنده مسئول هزینه‌ها و ریسک‌های مربوط به حمل کالا تا زمان تحویل کالا به کشتی در بندر مبدا خواهد بود. پس از تحویل کالا به کشتی، تمامی هزینه‌ها و ریسک‌ها بر عهده خریدار قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر، فروشنده تا تحویل کالا به کشتی مسئولیت دارد، اما بعد از آن مسئولیت حمل، بیمه و سایر هزینه‌ها بر عهده خریدار است. این شرایط بیشتر در حمل و نقل دریایی و حمل و نقل از طریق آبراه‌ها کاربرد دارد.
وظایف فروشنده در ترم FOB
فروشنده باید کالا و سیاهه بازرگانی را مطابق قرارداد فروش تهیه و هرگونه مدرک مطابقت دیگری را که ممکن است طبق قرارداد لازم باشد، تهیه کند و معادل الکترونیکی اسناد، اگر مورد توافق طرفین قرار گرفته و معمول باشد، می تواند جایگزین تمام اسناد شود.
بسته به مورد، فروشنده باید به هزینه و ریسک خود هرگونه پروانه صدور یا سایر مجوزهای رسمی را گرفته و کلیه تشریفات گمرکی لازم برای صدور کالا را انجام دهد.
الف) قرارداد حمل در ترم FOB بر عهده کیست ؟
شخص فروشنده وظیفه در برابر خریدار برای بستن قرارداد حمل ندارد. با این حال در صورت درخواست خریدار یا مطابق رویه تجاری و اگر خریدار دستور مغایری در زمان مقرر نداده باشد، فروشنده می تواند نسبت به بستن قرارداد حمل متداول به ریسک و هزینه خریدار اقدام کند. فروشنده ممکن است در هر صورت از بستن قرارداد حمل خودداری کند، که در این صورت باید بی درنگ موضوع را به اطلاع خریدار برساند.
ب) قرارداد بیمه در ترم FOB بر عهده کیست ؟
طرف فروشنده وظیفه ای در برابر خریدار برای بستن قرارداد بیمه ندارد با این حال، فروشنده باید به درخواست خریدار، هزینه(در صورت وجود) و ریسک خریدار، اطلاعاتی را که خریدار برای تهیه بیمه لازم دارد در اختیار وی قرار دهد.
Shipper یا فروشنده باید کالا را در کشتی تعیین شده توسط خریدار در محل بارگیری تعیین شده توسط وی، در صورت وجود، در بندر حمل تعیین شده تحویل دهد یا کالایی راکه بدین ترتیب تحویل شده تهیه کند. فروشنده باید در صورت، کالارا در تاریخ یا ظرف مهلت توافق شده و طبق عرف بندر تحویل دهد.
اگر نقطه بارگیری مشخصی توسط خریدار تعیین نشده باشد فروشنده میتواند مناسب ترین نقطه در بندر حمل تعیین شده را از نظر خویش برای این منظور برگزیند.
شیپر Shipper یا فروشنده کلیه ریسک های ناشی از فقدان یا خسارت وارده به کالا را تا زمانی که کالا طبق مفاد بند الف 4 تحویل شده، به استثنا مواردی که در بند ب 5تشریح شده است، میپذیرد.
طرف فروشنده باید به ریسک و هزینه خریدار به وی اطلاع کافی دهد که کالا طبق مفاد بند الف 4 تحویل شده یا کشتی از بارگیری کالا در مهلت توافق شده قصور ورزیده.
فروشنده باید به هزینه خود مدرک متداول مبنی بر تحویل کالا طبق بند الف 4 را برای خریدار فراهم کند.
به جز در مواردی که مدرک مذکور سند حمل شود، فروشنده باید بنا به درخواست، ریسک و هزینه خریدار، وی را در تهیه سن حمل کمک کند.
Shipper یا فروشنده باید هزینه های آن دسته از بازبینی (ز قبیل کیفیت، اندازه گیری، توزیع، شمارش)را که برای تحویل کالا مطابق بند الف 4 لازم است، همچنین هزینه هرگونه بازرسی پیش از حمل را که بنا به دستور مقامات کشور صادرکننده اجباری اعلام شده، بپردازد.
بسته بندی
طرف فروشنده باید کالارا به هزینه خود بسته بندی کند، مگراینکه در تجارت خاصی، حمل کالای فروخته شده بدون بسته بندی معمول باشد. فروشنده میتواند کالا را مناسب با نحوه حمل بسته بندی کند، مگراینکه خریدار نوع بسته بندی خاصی را قبل از انعقاد قرارداد فروش به اطلاع فروشنده رسانده باشد. بسته بندی باید به نحو مناسبی علامت گذاری شود.
فروشنده باید، بسته به مورد، به موقع و بنا به درخواست، ریسک و هزینه خریدار هرگونه سند و اطلاعات، از جمله اطلاعات امنیتی کالا را که خریدار برای ورود کالا و یا حمل آنها به مقصد نهایی لازم دارد، در اختیارش قرار دهد یا در گرفتن آنها به وی کمک کند.
فروشنده باید کلیه هزینه هایی را که خریدار برای کمک یا گرفتن اسناد و اطلاعات طبق بند ب 10متقبل به وی بپردازد.
وظایف خریدار در ترم FOB
خریدار باید قیمت کالا را به ترتیبی که در قرارداد فروش پیش بینی شده، بپردازد.
معادل الکترونیکی اسناد، اگر مورد توافق طرفین قرار گرفته و معمول باشد، میتواند جایگزین تمام مدارک اشاره شده در بند های ب 1- ب10 شود.
بسته به مورد، در صورت تمایل خریدار، وی میتواند به هزینه و ریسک خود، هرگونه پروانه ورود کالا یا سایر مجوزهای رسمی تهیه کند و تمام تشریفات گمرکی برای ورود کالا و حمل آنها از طریق هرکشوری را انجام دهد.
قرارداد حمل در ترم FOB برعهده کیست ؟
خریدار باید به هزینه خود قرارداد حمل کالا از بندر حمل تعیین شده را ببندد، مگر هنگامی که قرارداد حمل به ترتیبی که در بند الف 3 (الف) پیش بینی شده توسط فروشنده تهیه شده باشد.
قرارداد بیمه در ترم FOB برعهده کیست ؟
خریدار وظیفه ای در برابر فروشنده برای بستن قرارداد بیمه ندارد.
خریدار باید کالا را هنگامی که طبق بند الف 4 تحویل میشود، آن را تحویل بگیرد.
انتقال ریسک در ترم FOB
طرف خریدار کلیه ریسک های ناشی از فقدان یا خسارت وارده به کالا را از زمان تحویل کالا طبق بند الف 4 میپذیرد.
در صورت:
الف) کوتاهی خریدار در اعلام تعیین کشتی طبق ب 7یا؛
ب)در صورتی که کشتی تعیین شده توسط خریدار به موقع به موقع وارد نشود، یا قادر به تحویل گرفتن کالا نباشد، یا زودتر از زمان تصریح شده در بند ب 7 بارگیری محموله را متوقف کند؛
Consignee یا خریدار کلیه ریسک های ناشی از فقدان یا خسات وارده به کالا را از:
1) تاریخ توافق شده، یا در صورت فقدان چنینی تاریخی،
2) موعد اعلام شده توسط فروشنده ظرف مهبت توافق شده ظبق مفاد بند الف 7، یا، در صورت فقدان چنین تاریخی،
3)زمان انقضای مدت توافق شده برای تحویل میپذیرد، مشروط براینکه کالا به طور آشکار به عنوان کالای موضوع قرارداد شناسایی شده باشد.
هزینه ها
الف) کلیه هزینه های مربوط به کالا را از زمانی که کالا طبق مفاد بند الف 4 تحویل میشود، به استثنای هزینه های انجام تشریفات گمرکی لازم برای صدور به طوری که در بند الف 6 (ب) اشاره شده
ب) هرگونه هزینه اضافی ناشی از:
1) کوتاهی خریدار در دادن اطلاعیه مناسب طبق مندرجات بند ب 7، یا
2) کشتی تعیین شده توسط خریدار به موقع وارد نشود، یا نتواند کالا را بارگیری کند، یا بارگیری را زودتر از زمان اعلام شده ظبق بند الف ب7 قطع کند،
مشروط بر آنکه کالا به طور آشکاربه عنوان کالای موضوع قرارداد شناسایی شده باشد؛و
پ) بسته به مورد، کلیه عوارض، مالیات ها و سایر هزینه ها از جمله هزینه های انجام تشریفات گمرکی قابل پرداخت هنگام ورود کالا و هزینه های حمل کالا از هر کشوری را بپردازد.
خریدار باید اطلاعات کافی در مورد نام کشتی، نقطه بارگیری، و در صورت نیاز، زمان تحویل لازم ظرف مدت توافق شده را به فروشنده بدهد.
خریدار باید مدرک تحویل را طبق مفاد بند الف 8 تهیه شده، بپذیرد.
خریدار باید هزینه هرگونه بازرسی پیش از حمل اجباری را به استثنای هنگامی که بازرسی مذکور به دستور مقامات کشور صادر کننده اجباری شده، بپردازد.
consignee یا خریدار باید در زمان مناسب هرگونه اطلاعات امنیتی محموله را که فروشنده ممکن است طبق مندرجات بند الف 10 لازم داشته باشد، به وی اطلاع دهد.
شخص خریدار باید تمام هزینه هایی را که فروشنده به عنوان کمک برای گرفتن اسناد و اطلاعات طبق مندرجات بند الف 10 متقبل شده است به وی بپردازد.
طرف خریدار باید، بسته به مورد، در زمان مناسب و بنا به در خواست، هزینه و ریسک فروشنده هرگونه سند یا اطلاعات، از جمله اطلاعات مرتبط با امور امنیتی را که فروشنده برای حمل و صدور کالا و انتقال آن از هر کشوری نیاز دارد، تهیه یا در اخذ آن ها به وی کمک کند.
شرایط و قواعد کلی معامله بر‌اساس قاعده FOB
در ادامه با ما همراه باشید تا بدانید که شرایط و قواعد کلی معامله بر اساس قاعدهFOB چیست.
مسئولیت‌های فروشنده
در قاعده FOB فروشنده موظف است کالا را به کشتی در بندر مبدا تحویل دهد. این بدان معناست که فروشنده باید هزینه‌های حمل‌ونقل و نیز انجام تشریفات گمرکی صادرات را بر عهده بگیرد. او باید مطمئن شود که کالا برای حمل آماده است و همه مستندات مورد نیاز برای صادرات در دسترس قرار دارد. تا زمانی که کالا به کشتی تحویل داده نشده، مسئولیت بر عهده فروشنده است.
مسئولیت‌های خریدار
پس از تحویل کالا به کشتی در بندر مبدا مسئولیت‌ها به خریدار منتقل میشود. این یعنی خریدار باید تمام هزینه‌های حمل‌ونقل از بندر مبدا به مقصد، هزینه‌های بیمه کالا و سایر هزینه‌های واردات را بر عهده بگیرد. در ضمن هرگونه ریسک و خسارت احتمالی از این لحظه بر عهده خریدار است. علاوه بر این خریدار باید تشریفات گمرکی واردات کالا در کشور مقصد را انجام دهد.
زمان تحویل کالا
در قاعده اینکوترمز fob زمان تحویل کالا وقتی است که کالا به کشتی تحویل داده میشود. این لحظه به‌عنوان نقطه تغییر مسئولیت‌ها و ریسک‌ها از فروشنده به خریدار محسوب میشود. به عبارت دیگر وقتی کالا به کشتی بارگیری شد، مسئولیت ریسک‌ها و هزینه‌ها به عهده خریدار است.
هزینه‌ها
فروشنده تمام هزینه‌های مربوط به حمل‌ونقل کالا تا بندر مبدا هزینه‌های گمرکی صادرات و نیز هزینه‌های مستندات مربوط به کالا را می‌پردازد؛ اما پس از تحویل کالا به کشتی تمامی هزینه‌ها برای حمل‌ونقل به مقصد، بیمه و گمرک واردات بر عهده خریدار خواهد بود. این تقسیم مسئولیت در FOBمشخص می‌کند که فروشنده تنها تا لحظه تحویل به کشتی مسئول است و از آن زمان به بعد خریدار باید تمامی هزینه‌ها و ریسک‌ها را بپردازد.
نحوه انتقال ریسک در روش FOB
حال که دانستید fob یعنی چی، بهتر است از نحوه انتقال ریسک در این روش نیز آگاه شوید. در قاعده FOB (Free On Board) انتقال ریسک از فروشنده به خریدار به‌طور واضح و مشخص صورت می‌گیرد. این انتقال ریسک در لحظه‌ای که کالا به کشتی در بندر مبدا تحویل داده میشود، اتفاق می‌افتد. تا قبل از این لحظه، مسئولیت ریسک‌های مرتبط با کالا بر عهده فروشنده است، از جمله ریسک‌هایی که ممکن است در هنگام حمل‌ونقل، بارگیری یا در گمرک پیش بیاید.
با تحویل کالا به کشتی، تمام ریسک‌های مربوط به آسیب‌دیدگی یا گم‌شدن کالا از این نقطه به بعد به خریدار منتقل میشود. به عبارت دیگر، از زمانی که کالا روی کشتی قرار می‌گیرد، خریدار باید هرگونه ریسک یا خسارت احتمالی را متقبل شود؛ حتی اگر کالا در مسیر حمل‌ونقل از بندر مبدا به مقصد آسیب ببیند یا گم شود. بدین صورت مسئولیت‌ها و ریسک‌ها بین طرفین معامله تقسیم میشود.
FOB مبدا چیست؟
FOB مبدا (FOB Origin) به معنای “تحویل در مبدا” است و یکی از شرایط اینکوترمز به شمار می‌آید که در آن فروشنده، کالا را در محل مبدا، معمولا در انبار خود یا محل تولید، به خریدار یا حمل‌کننده تحویل می‌دهد.
به عبارت دیگر، فروشنده باید تمام مراحل مربوط به آماده‌سازی کالا برای حمل و ارسال بار، از جمله بسته‌بندی و تحویل به حمل‌کننده را انجام دهد؛ اما پس از تحویل کالا هر گونه خسارت یا هزینه اضافی در طول مسیر حمل بر عهده خریدار خواهد بود. این نوع شرایط معمولا در حمل‌ونقل‌های داخلی یا زمانی که خود خریدار تصمیم می‌گیرد که کالا را حمل کند، کاربرد دارد.
FOB مقصد چیست؟
FOB مقصد (FOB Destination) به معنای “تحویل در مقصد” است و یکی از شرایط اینکوترمز محسوب میشود که مسئولیت‌ها و ریسک‌های حمل کالا را به‌طور متفاوت از FOB مبدا تقسیم می‌کند. در این قاعده، فروشنده کالا را تا مقصد نهایی (معمولا محل تعیین‌شده خریدار یا بندر مقصد) تحویل می‌دهد. فروشنده مسئولیت تمامی هزینه‌ها و ریسک‌های حمل‌ونقل را تا زمان رسیدن کالا به مقصد بر عهده دارد.
در FOB مقصد فروشنده مسئول است که کالا را به مقصد تحویل دهد و هر گونه ریسک و هزینه‌هایی که ممکن است در حین حمل یا در گمرک پیش بیاید، تا زمان رسیدن کالا به مقصد بر عهده او خواهد بود. پس از تحویل کالا در مقصد، مسئولیت‌ها و ریسک‌ها به خریدار منتقل میشود. این شرایط معمولا برای خریدار مفید است.
هزینه های مربوط به fob شامل چه مواردی است؟
یکی از سوالات پرکاربرد بین افراد مختلف این است که هزینه‌های مربوط بهFOB چیست که در ادامه توضیح خواهیم داد:
هزینه‌های آماده‌سازی کالا برای حمل: این هزینه‌ها شامل بسته‌بندی، برچسب‌گذاری و هرگونه هزینه‌های مربوط به آماده‌سازی کالا برای حمل به بندر مبدا میشود
هزینه‌های حمل تا بندر مبدا: فروشنده مسئول هزینه‌های حمل کالا تا بندر مبدا است. این هزینه‌ها شامل کرایه حمل‌ونقل از انبار یا محل تولید به بندر خواهد بود
هزینه‌های گمرکی صادرات: فروشنده باید هزینه‌های گمرکی و تشریفات صادرات را پرداخت کند. این بخش شامل هزینه‌های مربوط به ثبت کالا در گمرک و دریافت مجوزهای صادراتی است
هزینه‌های بیمه (در صورت درخواست): فروشنده ممکن است کالا را تا زمانی که به کشتی تحویل داده شود، بیمه کند. این هزینه به‌طور معمول بر عهده فروشنده است
هزینه‌های تحویل کالا به کشتی: هزینه‌های مربوط به بارگیری کالا روی کشتی و هزینه‌های حمل‌ونقل کالا از محل قرارگیری کالا تا کشتی بر عهده فروشنده است
پس از تحویل کالا به کشتی در بندر مبدا تمامی هزینه‌ها و ریسک‌ها بر عهده خریدار خواهد بود.
تفاوت fob و cif چیست؟
در ادامه بهتر است بدانید که تفاوت بین وCIF (Cost, Insurance, and Freight) و FOB چیست. تفاوت اصلی این دو روش در مسئولیت‌ها و هزینه‌های حمل‌ونقل کالاست. در ادامه به تفاوت‌های کلیدی بین این دو قاعده اشاره کرده‌ایم.
مسئولیت حمل‌ونقل
در روش FOB فروشنده فقط مسئول حمل کالا تا بندر مبدا است و باید هزینه‌های مربوط به حمل‌ونقل از محل کالا تا بندر مبدا را بپردازد. از لحظه‌ای که کالا به کشتی تحویل داده میشود، تمامی هزینه‌ها و ریسک‌ها بر عهده خریدار خواهد بود. در CIF فروشنده مسئول حمل کالا تا بندر مقصد است و علاوه بر هزینه‌های حمل باید هزینه بیمه کالا و کرایه حمل تا مقصد را نیز بپردازد. در این روش فروشنده مسئولیت بیشتری نسبت به FOB دارد. زیرا باید کالا را بیمه کند و هزینه‌های حمل تا مقصد را پوشش دهد.
مسئولیت بیمه
در FOB بیمه کالا بر عهده خریدار است و فروشنده مسئولیتی در قبال بیمه کالا در حین حمل ندارد. درCIF فروشنده موظف است که کالا را بیمه کند تا در صورت بروز خسارت در طول حمل‌ونقل، خریدار بتواند خسارت را از بیمه دریافت کند.
نقاط انتقال مسئولیت
در FOB مسئولیت و ریسک از زمانی تحویل کالا به کشتی به خریدار منتقل میشود. در CIF مسئولیت و ریسک از زمان تحویل کالا به کشتی به خریدار منتقل میشود، اما هزینه‌های حمل و بیمه تا مقصد توسط فروشنده پرداخت خواهد شد.
به‌طور خلاصه، در FOB فروشنده مسئولیت‌های کمتری نسبت بهCIF دارد و در CIF فروشنده بیشتر مسئولیت‌ها از جمله حمل، بیمه و هزینه‌های مربوط به مقصد را بر عهده می‌گیرد.
سخن پایانی
در این مطلب دانستید که FOB چیست. قاعدهFOB یک ابزار مهم در تجارت بین‌المللی است که مسئولیت‌ها و ریسک‌های حمل کالا را به‌طور شفاف بین فروشنده و خریدار تقسیم می‌کند. این قاعده به‌ویژه برای حمل‌ونقل دریایی کاربرد دارد و با تعیین دقیق نقطه تحویل کالا فرآیند حمل‌ونقل را ساده‌تر و منظم‌تر می‌کند.
سوالات متداول
کجا می توان از FOB استفاده کرد؟
در قاعدهFOB معمولا در حمل‌ونقل دریایی یا حمل‌ونقل داخلی که شامل ارسال کالا از یک کشور به کشور دیگر از طریق دریاست، استفاده میشود. این قاعده در شرایطی کاربرد دارد که فروشنده، کالا را در بندر مبدا تحویل می‌دهد و تمامی هزینه‌ها و ریسک‌ها از آن نقطه به بعد بر عهده خریدار باشد.
آیا FOB شامل هزینه های گمرکی می شود؟
در قاعده FOB هزینه‌های گمرکی صادرات بر عهده فروشنده است. فروشنده باید تمامی تشریفات گمرکی و هزینه‌های مرتبط با صادرات کالا را تا زمان تحویل کالا به کشتی پرداخت کند.
آیا FOB شامل بیمه کالاها می شود؟
در قاعده FOB بیمه کالاها بر عهده فروشنده نیست. فروشنده مسئولیتی در قبال بیمه کالا ندارد و هزینه بیمه از زمان تحویل کالا به کشتی بر عهده خریدار است.
چه مدارکی برای استفاده از FOB لازم است؟
برای استفاده از FOB لازم است فاکتور فروش، بارنامه دریایی، گواهی بسته‌بندی، گواهی مبدا و مدارک گمرکی صادرات فراهم شود.
روش بین المللی حمل محموله FOB کجا مناسب نیست؟
استفاده از اصطلاح FOB در مواردی که کالا قبل از بارگیری در کشتی به حمل کننده تحویل می گردد، برای مثال کالای بارگیری شده در کانتینر، که معمولاً در پایانه حمل و نقل تحویل می شود، مناسب نیست. در این گونه موارد باید از اصطلاح FCA استفاده شود.
ترخیص کالا در روش خرید کالا (اینکوترم) fob با کیست؟
اصطلاح FOB ، بسته به مورد، فروشنده را ملزم می کند که کالا را برای صدور ترخیص کند. به هر حال، فروشنده وظیفه ای برای ترخیص کالا برای ورود، پرداخت هر گونه عوارض واردات یا انجام هر گونه تشریفات گمرکی برای واردات ندارد.